Čia aprašomos paprasčiausios algebrinės lygtys ir jų sprendimai. Aiškinama sunkėjimo tvarka.
Naudosime tokį žymėjimą: x , x 1 , x 2 ir t.t. žymės nežinomuosius, o a , b , c , d ir t.t. – konkrečius duotus skaičius.
Pagrindinė algebros teorema
keisti
n {\displaystyle n} -tojo laipsnio polinomas (taigi, ir lygtis) turi lygiai n kompleksinių šaknų (sprendinių).
Tiesinė lygtis
keisti
Bendra forma:
a ⋅ x = b {\displaystyle a\cdot x=b}
Sprendinys:
x = b a {\displaystyle x={\frac {b}{a}}}
Nepilnoji kvadratinė lygtis
keisti
Bendra forma:
a x 2 = b {\displaystyle ax^{2}=b\,}
Sprendimas:
x 2 = b a x 1 , 2 = ± b a {\displaystyle {\begin{aligned}x^{2}&={\frac {b}{a}}\\x_{1,2}&=\pm {\sqrt {\frac {b}{a}}}\end{aligned}}}
Pilnoji kvadratinė lygtis
keisti
Bendra forma:
a x 2 + b x + c = 0 {\displaystyle ax^{2}+bx+c=0\,}
Sprendimas:
randame pagalbini skaičių – diskriminantą D:
D = b 2 − 4 a c {\displaystyle D=b^{2}-4ac\,}
Tada jei D < 0 {\displaystyle D<0} , tai realiųjų skaičių aibėje sprendinių nėra. Priešingu atveju realiuosius sprendinius rasime taip:
x 1 , 2 = − b ± D 2 a {\displaystyle x_{1,2}={\frac {-b\pm {\sqrt {D}}}{2a}}}
Pavyzdžiui, reikia surasti kuriuose taškuose kertasi parabolė su Ox ašimi. 3 x 2 + 8 x + 4 = 0 , {\displaystyle 3x^{2}+8x+4=0,}
D = b 2 − 4 a c = 8 2 − 4 ⋅ 3 ⋅ 4 = 64 − 48 = 16 , {\displaystyle D=b^{2}-4ac=8^{2}-4\cdot 3\cdot 4=64-48=16,}
x 1 , 2 = − b ± D 2 a = − 8 ± 16 2 ⋅ 3 = − 8 ± 4 6 = − 2 3 ; − 2. {\displaystyle x_{1,2}={\frac {-b\pm {\sqrt {D}}}{2a}}={\frac {-8\pm {\sqrt {16}}}{2\cdot 3}}={\frac {-8\pm 4}{6}}=-{\frac {2}{3}};\;-2.}
Patikriname:
3 ⋅ ( − 2 3 ) 2 + 8 ⋅ ( − 2 3 ) + 4 = 3 ⋅ 4 9 − 16 3 + 4 = 4 3 − 16 3 + 4 = 4 − 16 3 + 4 = − 12 3 + 4 = − 4 + 4 = 0 ; {\displaystyle 3\cdot (-{\frac {2}{3}})^{2}+8\cdot (-{\frac {2}{3}})+4=3\cdot {\frac {4}{9}}-{\frac {16}{3}}+4={\frac {4}{3}}-{\frac {16}{3}}+4={\frac {4-16}{3}}+4={\frac {-12}{3}}+4=-4+4=0;}
3 ⋅ ( − 2 ) 2 + 8 ⋅ ( − 2 ) + 4 = 3 ⋅ 4 − 16 + 4 = 12 − 16 + 4 = 0. {\displaystyle 3\cdot (-2)^{2}+8\cdot (-2)+4=3\cdot 4-16+4=12-16+4=0.} Tuo atveju, kai lygties šaknys kompleksiniai skaičiai
keisti
Lygties x 2 + p x + q = 0 {\displaystyle x^{2}+px+q=0} sprendiniai
x 1 = α + i β , {\displaystyle x_{1}=\alpha +i\beta ,}
x 2 = α − i β , {\displaystyle x_{2}=\alpha -i\beta ,}
kurie yra kompleksiniai skaičia randami taip:
α = − p 2 , {\displaystyle \alpha =-{\frac {p}{2}},}
β = q − α 2 = q − p 2 4 ; {\displaystyle \beta ={\sqrt {q-\alpha ^{2}}}={\sqrt {q-{\frac {p^{2}}{4}}}};}
β = − D 2 = − ( p 2 − 4 q ) 4 = q − p 2 4 . {\displaystyle \beta ={\frac {\sqrt {-D}}{2}}={\sqrt {\frac {-(p^{2}-4q)}{4}}}={\sqrt {q-{\frac {p^{2}}{4}}}}.}
Lygties a x 2 + b x + c = 0 {\displaystyle ax^{2}+bx+c=0} sprendiniai
x 1 = α + i β , {\displaystyle x_{1}=\alpha +i\beta ,}
x 2 = α − i β , {\displaystyle x_{2}=\alpha -i\beta ,}
kurie yra kompleksiniai skaičia randami taip:
α = − b 2 a , {\displaystyle \alpha =-{\frac {b}{2a}},}
β = − D 2 a = − ( b 2 − 4 a c ) 4 a 2 = c a − b 2 4 a 2 . {\displaystyle \beta ={\frac {\sqrt {-D}}{2a}}={\sqrt {\frac {-(b^{2}-4ac)}{4a^{2}}}}={\sqrt {{\frac {c}{a}}-{\frac {b^{2}}{4a^{2}}}}}.}
Pavyzdis. Rasti sprendinius lygtiesx 2 − 8 x + 25 = 0. {\displaystyle x^{2}-8x+25=0.}
Sprendimas.
D = b 2 − 4 a c = ( − 8 ) 2 − 4 ⋅ 1 ⋅ 25 = 64 − 100 = − 36 = 36 i 2 , {\displaystyle D=b^{2}-4ac=(-8)^{2}-4\cdot 1\cdot 25=64-100=-36=36i^{2},}
x 1 = − b + D 2 = − ( − 8 ) + 36 i 2 2 = 8 + 6 i 2 = 4 + 3 i , {\displaystyle x_{1}={-b+{\sqrt {D}} \over 2}={-(-8)+{\sqrt {36i^{2}}} \over 2}={8+6i \over 2}=4+3i,}
x 2 = − b − D 2 = − ( − 8 ) − 36 i 2 2 = 8 − 6 i 2 = 4 − 3 i . {\displaystyle x_{2}={-b-{\sqrt {D}} \over 2}={-(-8)-{\sqrt {36i^{2}}} \over 2}={8-6i \over 2}=4-3i.}
Patikriname, kad
( 4 + 3 i ) 2 − 8 ( 4 + 3 i ) + 25 = 0 , {\displaystyle (4+3i)^{2}-8(4+3i)+25=0,}
16 + 2 ⋅ 4 ⋅ 3 i + ( 3 i ) 2 − 32 − 24 i + 25 = 0 , {\displaystyle 16+2\cdot 4\cdot 3i+(3i)^{2}-32-24i+25=0,}
16 + 24 i − 9 − 32 − 24 i + 25 = 0 , {\displaystyle 16+24i-9-32-24i+25=0,}
16 − 41 + 25 = 0 {\displaystyle 16-41+25=0}
ir
( 4 − 3 i ) 2 − 8 ( 4 − 3 i ) + 25 = 0 , {\displaystyle (4-3i)^{2}-8(4-3i)+25=0,}
16 − 2 ⋅ 4 ⋅ 3 i + ( − 3 i ) 2 − 32 + 24 i + 25 = 0 , {\displaystyle 16-2\cdot 4\cdot 3i+(-3i)^{2}-32+24i+25=0,}
16 − 24 i − 9 − 32 + 24 i + 25 = 0 , {\displaystyle 16-24i-9-32+24i+25=0,}
16 − 41 + 25 = 0. {\displaystyle 16-41+25=0.} Kvadratinė lygtis, kurios c = 0 {\displaystyle c=0}
keisti
Bendra forma:
a x 2 + b x = 0 {\displaystyle ax^{2}+bx=0\,}
Sprendimas:
iškeliame x prieš skliaustus:
x ( a x + b ) = 0 {\displaystyle x(ax+b)=0\,}
Tada iš sandaugos savybių išplaukia, kad
x = 0 arba a x = − b x = − b a {\displaystyle {\begin{aligned}x=0\qquad \operatorname {arba} \qquad ax&=-b\\x&=-{\frac {b}{a}}\end{aligned}}}
Kvadratinė lygtis, kurios a = 1 {\displaystyle a=1}
keisti
Duota kvadratinė lygtis:
x 2 + b x + c = 0 , {\displaystyle x^{2}+bx+c=0,} kurią perrašome taip:
( x + b 2 ) 2 + ( c − b 2 4 ) = 0. {\displaystyle \left(x+{\frac {b}{2}}\right)^{2}+\left(c-{\frac {b^{2}}{4}}\right)=0.}
Čia ( x + b 2 ) 2 = x 2 + b x + b 2 4 . {\displaystyle \left(x+{\frac {b}{2}}\right)^{2}=x^{2}+bx+{\frac {b^{2}}{4}}.}
Todėl:
( x + b 2 ) 2 = − ( c − b 2 4 ) , {\displaystyle \left(x+{\frac {b}{2}}\right)^{2}=-\left(c-{\frac {b^{2}}{4}}\right),}
( x + b 2 ) 2 = b 2 4 − c , {\displaystyle \left(x+{\frac {b}{2}}\right)^{2}={\frac {b^{2}}{4}}-c,}
x + b 2 = ± b 2 4 − c , {\displaystyle x+{\frac {b}{2}}=\pm {\sqrt {{\frac {b^{2}}{4}}-c}},}
x = − b 2 ± b 2 4 − c , {\displaystyle x=-{\frac {b}{2}}\pm {\sqrt {{\frac {b^{2}}{4}}-c}},}
x = − b 2 ± 1 4 ⋅ ( b 2 − 4 c ) , {\displaystyle x=-{\frac {b}{2}}\pm {\sqrt {{\frac {1}{4}}\cdot (b^{2}-4c)}},}
x = − b 2 ± 1 2 ⋅ b 2 − 4 c , {\displaystyle x=-{\frac {b}{2}}\pm {\frac {1}{2}}\cdot {\sqrt {b^{2}-4c}},}
x = − b ± b 2 − 4 c 2 . {\displaystyle x={\frac {-b\pm {\sqrt {b^{2}-4c}}}{2}}.}
x 1 = − b + b 2 − 4 c 2 ; x 2 = − b − b 2 − 4 c 2 . {\displaystyle x_{1}={\frac {-b+{\sqrt {b^{2}-4c}}}{2}};\quad x_{2}={\frac {-b-{\sqrt {b^{2}-4c}}}{2}}.} Kvadratinė lygtis, kurios a yra bet koks
keisti
Duota kvadratinė lygtis:
a x 2 + b x + c = 0 , {\displaystyle ax^{2}+bx+c=0,}
x 2 + b a ⋅ x + c a = 0 , {\displaystyle x^{2}+{\frac {b}{a}}\cdot x+{\frac {c}{a}}=0,} kurią perrašome taip:
( x + b 2 ⋅ a ) 2 + ( c a − b 2 4 ⋅ a 2 ) = 0. {\displaystyle \left(x+{\frac {b}{2\cdot a}}\right)^{2}+\left({\frac {c}{a}}-{\frac {b^{2}}{4\cdot a^{2}}}\right)=0.}
Čia ( x + b 2 ⋅ a ) 2 = x 2 + b a ⋅ x + b 2 4 ⋅ a 2 . {\displaystyle \left(x+{\frac {b}{2\cdot a}}\right)^{2}=x^{2}+{\frac {b}{a}}\cdot x+{\frac {b^{2}}{4\cdot a^{2}}}.}
Todėl:
( x + b 2 a ) 2 = − ( c a − b 2 4 a 2 ) , {\displaystyle \left(x+{\frac {b}{2a}}\right)^{2}=-\left({\frac {c}{a}}-{\frac {b^{2}}{4a^{2}}}\right),}
( x + b 2 a ) 2 = b 2 4 a 2 − c a , {\displaystyle \left(x+{\frac {b}{2a}}\right)^{2}={\frac {b^{2}}{4a^{2}}}-{\frac {c}{a}},}
x + b 2 a = ± b 2 4 a 2 − c a , {\displaystyle x+{\frac {b}{2a}}=\pm {\sqrt {{\frac {b^{2}}{4a^{2}}}-{\frac {c}{a}}}},}
x = − b 2 a ± b 2 4 a 2 − c a , {\displaystyle x=-{\frac {b}{2a}}\pm {\sqrt {{\frac {b^{2}}{4a^{2}}}-{\frac {c}{a}}}},}
x = − b 2 a ± 1 4 a 2 ⋅ ( b 2 − 4 a c ) , {\displaystyle x=-{\frac {b}{2a}}\pm {\sqrt {{\frac {1}{4a^{2}}}\cdot (b^{2}-4ac)}},}
x = − b 2 a ± 1 2 a ⋅ b 2 − 4 a c , {\displaystyle x=-{\frac {b}{2a}}\pm {\frac {1}{2a}}\cdot {\sqrt {b^{2}-4ac}},}
x = − b ± b 2 − 4 a c 2 a . {\displaystyle x={\frac {-b\pm {\sqrt {b^{2}-4ac}}}{2a}}.}
x 1 = − b + b 2 − 4 a c 2 a ; x 2 = − b − b 2 − 4 a c 2 a . {\displaystyle x_{1}={\frac {-b+{\sqrt {b^{2}-4ac}}}{2a}};\quad x_{2}={\frac {-b-{\sqrt {b^{2}-4ac}}}{2a}}.} Bikvadratinė lygtis
keisti
Bendra forma:
a x 4 + b x 2 + c = 0 {\displaystyle ax^{4}+bx^{2}+c=0\,}
Sprendimas:
pažymime x 2 = y {\displaystyle x^{2}=y\,} , tada x 4 = y 2 {\displaystyle x^{4}=y^{2}\,} .
a y 2 + b y + c = 0 {\displaystyle ay^{2}+by+c=0\,} ,
o tai pilnoji kvadratinė lygtis, kuri jau išspręsta anksčiau. Jos sprendiniai yra y 1 {\displaystyle y_{1}} ir y 2 {\displaystyle y_{2}} .
Grįžtame prie pažymėjimo:
y 1 = x 2 ir y 2 = x 2 {\displaystyle y_{1}=x^{2}\qquad \operatorname {ir} \qquad y_{2}=x^{2}} ,
o tai kvadratinės lygtys, kurios jau išspręstos anksčiau. Iš jų rasime sprendinius x 1 , x 2 , x 3 , x 4 {\displaystyle x_{1},x_{2},x_{3},x_{4}} .
Vijeto teorema
keisti
Jei yra lygtis
a n x n + a n − 1 x n − 1 + a n − 2 x n − 2 + a n − 3 x n − 3 + a n − 4 x n − 4 + a n − 5 x n − 5 + . . . + a 1 x + a 0 = 0 , {\displaystyle a_{n}x^{n}+a_{n-1}x^{n-1}+a_{n-2}x^{n-2}+a_{n-3}x^{n-3}+a_{n-4}x^{n-4}+a_{n-5}x^{n-5}+...+a_{1}x+a_{0}=0,}
Tai
s 1 = x 1 + x 2 + x 3 + x 4 + . . . , {\displaystyle s_{1}=x_{1}+x_{2}+x_{3}+x_{4}+...,}
s 2 = x 1 x 2 + x 1 x 3 + x 1 x 4 + x 2 x 3 + . . . , {\displaystyle s_{2}=x_{1}x_{2}+x_{1}x_{3}+x_{1}x_{4}+x_{2}x_{3}+...,}
s 3 = x 1 x 2 x 3 + x 1 x 2 x 4 + x 2 x 3 x 4 + . . . {\displaystyle s_{3}=x_{1}x_{2}x_{3}+x_{1}x_{2}x_{4}+x_{2}x_{3}x_{4}+...}
ir taip toliau, kur
s i = ( − 1 ) i ⋅ a n − i a n . {\displaystyle s_{i}=(-1)^{i}\cdot {\frac {a_{n-i}}{a_{n}}}.} Kvadratinė lygtis
keisti
Jei yra lygtis
a x 2 + b x + c , {\displaystyle ax^{2}+bx+c,}
tai lygties sprendiniai:
x 1 + x 2 = − b a , {\displaystyle x_{1}+x_{2}=-{\frac {b}{a}},}
x 1 ⋅ x 2 = c a . {\displaystyle x_{1}\cdot x_{2}={\frac {c}{a}}.} Kubinė lygtis
keisti
Jei yra lygtis
a x 3 + b x 2 + c x + d , {\displaystyle ax^{3}+bx^{2}+cx+d,}
tai lygties sprendiniai:
x 1 + x 2 + x 3 = − b a , {\displaystyle x_{1}+x_{2}+x_{3}=-{\frac {b}{a}},}
x 1 ⋅ x 2 + x 1 ⋅ x 3 + x 2 ⋅ x 3 = c a , {\displaystyle x_{1}\cdot x_{2}+x_{1}\cdot x_{3}+x_{2}\cdot x_{3}={\frac {c}{a}},}
x 1 ⋅ x 2 ⋅ x 3 = − d a . {\displaystyle x_{1}\cdot x_{2}\cdot x_{3}=-{\frac {d}{a}}.} Ketvirto laispnio lygtis
keisti
Jei yra lygtis
a x 4 + b x 3 + c x 2 + d x + e , {\displaystyle ax^{4}+bx^{3}+cx^{2}+dx+e,}
tai lygties sprendiniai:
x 1 + x 2 + x 3 + x 4 = − b a , {\displaystyle x_{1}+x_{2}+x_{3}+x_{4}=-{\frac {b}{a}},}
x 1 x 2 + x 1 x 3 + x 1 x 4 + x 2 x 3 + x 2 x 4 + x 3 x 4 = c a , {\displaystyle x_{1}x_{2}+x_{1}x_{3}+x_{1}x_{4}+x_{2}x_{3}+x_{2}x_{4}+x_{3}x_{4}={\frac {c}{a}},}
x 1 x 2 x 3 + x 2 x 3 x 4 + x 1 x 2 x 4 + x 1 x 3 x 4 = − d a , {\displaystyle x_{1}x_{2}x_{3}+x_{2}x_{3}x_{4}+x_{1}x_{2}x_{4}+x_{1}x_{3}x_{4}=-{\frac {d}{a}},}
x 1 ⋅ x 2 ⋅ x 3 ⋅ x 4 = e a . {\displaystyle x_{1}\cdot x_{2}\cdot x_{3}\cdot x_{4}={\frac {e}{a}}.} Pilnoji kubinė lygtis
keisti
Bendra forma:
a x 3 + b x 2 + c x + d = 0 {\displaystyle ax^{3}+bx^{2}+cx+d=0\,}
Sprendimas:
Lygtį padalijame iš a ir keitiniu x = y − b 3 {\displaystyle x=y-{\frac {b}{3}}} ,
pertvarkome lygtį į paprastesnį pavidalą
x 3 + p x + q = 0 {\displaystyle x^{3}+px+q=0\,} .
Randame pagalbinį skaičių – diskriminantą:
D = ( q 2 ) 2 + ( p 3 ) 3 {\displaystyle D=({\frac {q}{2}})^{2}+({\frac {p}{3}})^{3}}
Kubinės lygties su realiaisiais koeficientais diskriminantas apibrėžia, kokias šaknis turi lygtis:
1. Jei D > 0, viena šaknis yra realioji ir dvi kompleksinės.
2. Jei D = 0, visos šaknys yra realiosios ir bent dvi iš jų yra vienodos.
3. Jei D < 0, visos trys šaknys yra realiosios ir skirtingos.
Pagal Kardano formulę, viena lygties šaknis
x 1 = − p 2 + D 3 + − p 2 − D 3 {\displaystyle x_{1}={\sqrt[{3}]{-{\frac {p}{2}}+{\sqrt {D}}}}+{\sqrt[{3}]{-{\frac {p}{2}}-{\sqrt {D}}}}}
Kai D > 0, ši šaknis vienintelė
Kai D ≤ 0, tai lygtį a x 3 + b x 2 + c x + d = 0 {\displaystyle ax^{3}+bx^{2}+cx+d=0\,} padaliję iš reiškinio x − x 1 {\displaystyle x-x_{1}\,} , gausime kvadratinę lygtį, kurios sprendimas nurodytas aukščiau.
Kubinė lygtis, kurios d = 0 {\displaystyle d=0}
keisti
Kubinės lygties sprendimas Kordano metodu
keisti
Yra kubinė lygtis:
y 3 + a y 2 + b y + c = 0. {\displaystyle y^{3}+ay^{2}+by+c=0.}
Pakeičiame y = x − a 3 , {\displaystyle y=x-{\frac {a}{3}},} gauname:
( x − a 3 ) 3 + a ( x − a 3 ) 2 + b ( x − a 3 ) + c = 0 , {\displaystyle \left(x-{\frac {a}{3}}\right)^{3}+a\left(x-{\frac {a}{3}}\right)^{2}+b\left(x-{\frac {a}{3}}\right)+c=0,}
( x 3 − 3 ⋅ x 2 ⋅ a 3 + 3 ⋅ x ⋅ ( a 3 ) 2 − ( a 3 ) 3 ) + a ( x 2 − 2 ⋅ x ⋅ a 3 + ( a 3 ) 2 ) + b ( x − a 3 ) + c = 0 , {\displaystyle \left(x^{3}-3\cdot x^{2}\cdot {\frac {a}{3}}+3\cdot x\cdot \left({\frac {a}{3}}\right)^{2}-\left({\frac {a}{3}}\right)^{3}\right)+a\left(x^{2}-2\cdot x\cdot {\frac {a}{3}}+\left({\frac {a}{3}}\right)^{2}\right)+b\left(x-{\frac {a}{3}}\right)+c=0,}
( x 3 − a x 2 + 3 ⋅ x ⋅ a 2 9 − a 3 27 ) + a ( x 2 − 2 a x 3 + a 2 9 ) + b x − a b 3 + c = 0 , {\displaystyle \left(x^{3}-ax^{2}+3\cdot x\cdot {\frac {a^{2}}{9}}-{\frac {a^{3}}{27}}\right)+a\left(x^{2}-{\frac {2ax}{3}}+{\frac {a^{2}}{9}}\right)+bx-{\frac {ab}{3}}+c=0,}
( x 3 − a x 2 + a 2 x 3 − a 3 27 ) + a x 2 − 2 a 2 x 3 + a 3 9 + b x − a b 3 + c = 0 , {\displaystyle \left(x^{3}-ax^{2}+{\frac {a^{2}x}{3}}-{\frac {a^{3}}{27}}\right)+ax^{2}-{\frac {2a^{2}x}{3}}+{\frac {a^{3}}{9}}+bx-{\frac {ab}{3}}+c=0,}
x 3 − a 3 27 − a 2 x 3 + a 3 9 + b x − a b 3 + c = 0 , {\displaystyle x^{3}-{\frac {a^{3}}{27}}-{\frac {a^{2}x}{3}}+{\frac {a^{3}}{9}}+bx-{\frac {ab}{3}}+c=0,}
x 3 − a 2 x 3 + b x + a 3 9 − a 3 27 − a b 3 + c = 0 , {\displaystyle x^{3}-{\frac {a^{2}x}{3}}+bx+{\frac {a^{3}}{9}}-{\frac {a^{3}}{27}}-{\frac {ab}{3}}+c=0,}
x 3 + ( b − a 2 3 ) x + 3 a 3 27 − a 3 27 − a b 3 + c = 0 , {\displaystyle x^{3}+(b-{\frac {a^{2}}{3}})x+{\frac {3a^{3}}{27}}-{\frac {a^{3}}{27}}-{\frac {ab}{3}}+c=0,}
x 3 + ( b − a 2 3 ) x + 2 a 3 27 − a b 3 + c = 0. {\displaystyle x^{3}+(b-{\frac {a^{2}}{3}})x+{\frac {2a^{3}}{27}}-{\frac {ab}{3}}+c=0.}
Pažymime p = b − a 2 3 , q = 2 a 3 27 − a b 3 + c {\displaystyle p=b-{\frac {a^{2}}{3}},\quad q={\frac {2a^{3}}{27}}-{\frac {ab}{3}}+c} ir pakeitę gauname:
x 3 + p x + q = 0. {\displaystyle x^{3}+px+q=0.}
Tegu x 0 {\displaystyle x_{0}} yra sprendinis lygties x 3 + p x + q = 0 {\displaystyle x^{3}+px+q=0} (pagal teorema lygtis x 3 + p x + q = 0 {\displaystyle x^{3}+px+q=0} turi 3 kompleksines šaknis). Įvedame pagalbinį u ir tikimes, kad polinomas
f ( u ) = u 2 − x 0 u − p 3 {\displaystyle f(u)=u^{2}-x_{0}u-{\frac {p}{3}}}
padės surasti x 0 {\displaystyle x_{0}} [jei lygtis u 2 − x 0 u − p 3 = 0 {\displaystyle u^{2}-x_{0}u-{\frac {p}{3}}=0} bus teisingai išspresta].
Polinomo koeficientai - kompleksiniai skaičiai, ir todėl jis turi dvi kompleksines šaknis α {\displaystyle \alpha } ir β {\displaystyle \beta } , be to, pagal Vijeto formulę,
α + β = x 0 , {\displaystyle \alpha +\beta =x_{0},}
α ⋅ β = − p 3 . {\displaystyle \alpha \cdot \beta =-{\frac {p}{3}}.}
Įstatę α + β = x 0 {\displaystyle \alpha +\beta =x_{0}} į lygtį x 3 + p x + q = 0 {\displaystyle x^{3}+px+q=0} gauname:
( α + β ) 3 + p ( α + β ) + q = 0 , {\displaystyle (\alpha +\beta )^{3}+p(\alpha +\beta )+q=0,}
( α 3 + 3 α 2 β + 3 α β 2 + β 3 ) + p ( α + β ) + q = 0 , {\displaystyle (\alpha ^{3}+3\alpha ^{2}\beta +3\alpha \beta ^{2}+\beta ^{3})+p(\alpha +\beta )+q=0,}
α 3 + β 3 + 3 α β ( α + β ) + p ( α + β ) + q = 0 , {\displaystyle \alpha ^{3}+\beta ^{3}+3\alpha \beta (\alpha +\beta )+p(\alpha +\beta )+q=0,}
α 3 + β 3 + ( 3 α β + p ) ( α + β ) + q = 0 , {\displaystyle \alpha ^{3}+\beta ^{3}+(3\alpha \beta +p)(\alpha +\beta )+q=0,}
Iš lygties α ⋅ β = − p 3 {\displaystyle \alpha \cdot \beta =-{\frac {p}{3}}} turime, kad:
α ⋅ β + p 3 = 0 , {\displaystyle \alpha \cdot \beta +{\frac {p}{3}}=0,}
3 ⋅ α ⋅ β + p = 0. {\displaystyle 3\cdot \alpha \cdot \beta +p=0.}
Todėl gauname:
α 3 + β 3 + 0 ⋅ ( α + β ) + q = 0 , {\displaystyle \alpha ^{3}+\beta ^{3}+0\cdot (\alpha +\beta )+q=0,}
α 3 + β 3 + q = 0 , {\displaystyle \alpha ^{3}+\beta ^{3}+q=0,}
α 3 + β 3 = − q . {\displaystyle \alpha ^{3}+\beta ^{3}=-q.}
Dabar turime nauja gabaliuką iš Vijeto teoremos, tai yra lygtis α 3 + β 3 = − q . {\displaystyle \alpha ^{3}+\beta ^{3}=-q.} Mes žinome, kad koeficientas q priklauso lygčiai x 3 + p x + q = 0 {\displaystyle x^{3}+px+q=0} . Todėl taip pat turime padaryti ir su kitu gabaliuku, kad sudėtos ir sudaugintos dalys duotų koeficientus (b ir c Vijeto teoremoje žymimi kvadratinėje lygtyje), taigi pakeliame kubu lygtyje α ⋅ β = − p 3 {\displaystyle \alpha \cdot \beta =-{\frac {p}{3}}} narius α {\displaystyle \alpha } , β {\displaystyle \beta } ir kitą pusę. Ir gauname:
α 3 ⋅ β 3 = − p 3 27 . {\displaystyle \alpha ^{3}\cdot \beta ^{3}=-{\frac {p^{3}}{27}}.}
Šios dalys g = q , {\displaystyle g=q,} s = − p 3 27 {\displaystyle s=-{\frac {p^{3}}{27}}} yra g ir s koeficientai kvadratinės lygties z 2 + g z + s = 0 , {\displaystyle z^{2}+gz+s=0,} kuri turi sprendinius z 1 = α 3 {\displaystyle z_{1}=\alpha ^{3}} ir z 2 = β 3 {\displaystyle z_{2}=\beta ^{3}} (iš Vijeto teoremos). Taigi, užtenka paaiškinimų, o dabar įstatome koeficientus į kvadratinę lygtį ir gauname:
z 2 + q z − p 3 27 = 0. {\displaystyle z^{2}+qz-{\frac {p^{3}}{27}}=0.}
Randame diskriminantą:
D = g 2 − 4 s = q 2 − 4 ⋅ ( − p 3 27 ) = q 2 + 4 p 3 27 . {\displaystyle D=g^{2}-4s=q^{2}-4\cdot (-{\frac {p^{3}}{27}})=q^{2}+{\frac {4p^{3}}{27}}.}
Randame sprendinius:
z 1 = − g + D 2 = − q + q 2 + 4 p 3 27 2 = 1 2 ⋅ ( − q + q 2 + 4 p 3 27 ) , α = z 1 3 = 1 2 ⋅ ( − q + q 2 + 4 p 3 27 ) 3 ; {\displaystyle z_{1}={\frac {-g+{\sqrt {D}}}{2}}={\frac {-q+{\sqrt {q^{2}+{\frac {4p^{3}}{27}}}}}{2}}={\frac {1}{2}}\cdot (-q+{\sqrt {q^{2}+{\frac {4p^{3}}{27}}}}),\quad \alpha ={\sqrt[{3}]{z_{1}}}={\sqrt[{3}]{{\frac {1}{2}}\cdot (-q+{\sqrt {q^{2}+{\frac {4p^{3}}{27}}}})}};}
z 2 = − g − D 2 = − q − q 2 + 4 p 3 27 2 = 1 2 ⋅ ( − q − q 2 + 4 p 3 27 ) , β = z 2 3 = 1 2 ⋅ ( − q − q 2 + 4 p 3 27 ) 3 . {\displaystyle z_{2}={\frac {-g-{\sqrt {D}}}{2}}={\frac {-q-{\sqrt {q^{2}+{\frac {4p^{3}}{27}}}}}{2}}={\frac {1}{2}}\cdot (-q-{\sqrt {q^{2}+{\frac {4p^{3}}{27}}}}),\quad \beta ={\sqrt[{3}]{z_{2}}}={\sqrt[{3}]{{\frac {1}{2}}\cdot (-q-{\sqrt {q^{2}+{\frac {4p^{3}}{27}}}})}}.}
Toliau α {\displaystyle \alpha } ir β {\displaystyle \beta } įsistatome į lygtį α + β = x 0 , {\displaystyle \alpha +\beta =x_{0},} kad surasti lygties x 3 + p x + q = 0 {\displaystyle x^{3}+px+q=0} sprendinį (šaknį) x 0 {\displaystyle x_{0}} . Taigi, gauname:
x 0 = α + β = 1 2 ⋅ ( − q + q 2 + 4 p 3 27 ) 3 + 1 2 ⋅ ( − q − q 2 + 4 p 3 27 ) 3 . {\displaystyle x_{0}=\alpha +\beta ={\sqrt[{3}]{{\frac {1}{2}}\cdot (-q+{\sqrt {q^{2}+{\frac {4p^{3}}{27}}}})}}+{\sqrt[{3}]{{\frac {1}{2}}\cdot (-q-{\sqrt {q^{2}+{\frac {4p^{3}}{27}}}})}}.}
x 0 = α + β = − q 2 + q 2 4 + p 3 27 3 + − q 2 − q 2 4 + p 3 27 3 . {\displaystyle x_{0}=\alpha +\beta ={\sqrt[{3}]{-{\frac {q}{2}}+{\sqrt {{\frac {q^{2}}{4}}+{\frac {p^{3}}{27}}}}}}+{\sqrt[{3}]{-{\frac {q}{2}}-{\sqrt {{\frac {q^{2}}{4}}+{\frac {p^{3}}{27}}}}}}.}
Kalbant apie kompleksinius sprendinius, negalima imti tokių sprendinių, kurie netenkina salygos α ⋅ β = − p 3 . {\displaystyle \alpha \cdot \beta =-{\frac {p}{3}}.}
α 2 β 3 = α 1 ϵ ⋅ β 1 ϵ 2 = α 1 β 1 ϵ 3 = α 1 β 1 = − p 3 . {\displaystyle \alpha _{2}\beta _{3}=\alpha _{1}\epsilon \cdot \beta _{1}\epsilon ^{2}=\alpha _{1}\beta _{1}\epsilon ^{3}=\alpha _{1}\beta _{1}={\frac {-p}{3}}.}
Na, o visi sprendiniai yra šie:
x 1 = α 1 + β 1 , {\displaystyle x_{1}=\alpha _{1}+\beta _{1},}
x 2 = α 2 + β 3 = α 1 ϵ + β 1 ϵ 2 = α 1 ( − 1 2 + i 3 2 ) + β 1 ( − 1 2 − i 3 2 ) = − α 1 + β 1 2 + i 3 α 1 − β 1 2 , {\displaystyle x_{2}=\alpha _{2}+\beta _{3}=\alpha _{1}\epsilon +\beta _{1}\epsilon ^{2}=\alpha _{1}\left(-{\frac {1}{2}}+i{\frac {\sqrt {3}}{2}}\right)+\beta _{1}\left(-{\frac {1}{2}}-i{\frac {\sqrt {3}}{2}}\right)=-{\frac {\alpha _{1}+\beta _{1}}{2}}+i{\sqrt {3}}{\frac {\alpha _{1}-\beta _{1}}{2}},}
x 3 = α 3 + β 2 = α 1 ϵ 2 + β 1 ϵ = α 1 ( − 1 2 − i 3 2 ) + β 1 ( − 1 2 + i 3 2 ) = − α 1 + β 1 2 − i 3 α 1 − β 1 2 , {\displaystyle x_{3}=\alpha _{3}+\beta _{2}=\alpha _{1}\epsilon ^{2}+\beta _{1}\epsilon =\alpha _{1}\left(-{\frac {1}{2}}-i{\frac {\sqrt {3}}{2}}\right)+\beta _{1}\left(-{\frac {1}{2}}+i{\frac {\sqrt {3}}{2}}\right)=-{\frac {\alpha _{1}+\beta _{1}}{2}}-i{\sqrt {3}}{\frac {\alpha _{1}-\beta _{1}}{2}},}
Jei sudėti ant apskritimo, kurio spindulys r=1, taškus ϵ {\displaystyle \epsilon } ir ϵ 2 {\displaystyle \epsilon ^{2}} , tai ϵ = 120 {\displaystyle \epsilon =120} laipsnių, o ϵ 2 = 240 {\displaystyle \epsilon ^{2}=240} laipsnių. Na o ϵ 3 = 1 + i ⋅ 0 = 1 {\displaystyle \epsilon ^{3}=1+i\cdot 0=1} , todėl ϵ 3 = 360 {\displaystyle \epsilon ^{3}=360} laipsnių (arba 0 laipsnių).
ϵ 2 = ( − 1 2 + i 3 2 ) ⋅ ( − 1 2 + i 3 2 ) = 1 4 − i 3 4 − i 3 4 + i ⋅ i ⋅ 3 4 = 1 4 − i 2 3 4 − 3 4 = − 2 4 − i 3 2 = − 1 2 − i 3 2 . {\displaystyle \epsilon ^{2}=\left(-{\frac {1}{2}}+i{\frac {\sqrt {3}}{2}}\right)\cdot \left(-{\frac {1}{2}}+i{\frac {\sqrt {3}}{2}}\right)={\frac {1}{4}}-i{\frac {\sqrt {3}}{4}}-i{\frac {\sqrt {3}}{4}}+i\cdot i\cdot {\frac {3}{4}}={\frac {1}{4}}-i{\frac {2{\sqrt {3}}}{4}}-{\frac {3}{4}}=-{\frac {2}{4}}-i{\frac {\sqrt {3}}{2}}=-{\frac {1}{2}}-i{\frac {\sqrt {3}}{2}}.}
ϵ 3 = ϵ 2 ⋅ ϵ = ( − 1 2 − i 3 2 ) ⋅ ( − 1 2 + i 3 2 ) = 1 4 − i 3 4 + i 3 4 − i ⋅ i ⋅ 3 4 = 1 4 − ( − 1 ) ⋅ 3 4 = 1 4 + 3 4 = 1. {\displaystyle \epsilon ^{3}=\epsilon ^{2}\cdot \epsilon =\left(-{\frac {1}{2}}-i{\frac {\sqrt {3}}{2}}\right)\cdot \left(-{\frac {1}{2}}+i{\frac {\sqrt {3}}{2}}\right)={\frac {1}{4}}-i{\frac {\sqrt {3}}{4}}+i{\frac {\sqrt {3}}{4}}-i\cdot i\cdot {\frac {3}{4}}={\frac {1}{4}}-(-1)\cdot {\frac {3}{4}}={\frac {1}{4}}+{\frac {3}{4}}=1.}
Pavyzdis . Išspresti lygtį y 3 + 3 y 2 − 3 y − 14 = 0. {\displaystyle y^{3}+3y^{2}-3y-14=0.} Keitinys y = x − a 3 = x − 3 3 = x − 1 {\displaystyle y=x-{\frac {a}{3}}=x-{\frac {3}{3}}=x-1} (čia a yra koeficientas esantis prie y 2 {\displaystyle y^{2}} ) suprastina šitą lygtį į tokią lygtį:
( x − 1 ) 3 + 3 ( x − 1 ) 2 − 3 ( x − 1 ) − 14 = 0 , {\displaystyle (x-1)^{3}+3(x-1)^{2}-3(x-1)-14=0,}
x 3 − 3 x 2 + 3 x − 1 2 + 3 ( x 2 − 2 x + 1 2 ) − 3 x + 1 − 14 = 0 , {\displaystyle x^{3}-3x^{2}+3x-1^{2}+3(x^{2}-2x+1^{2})-3x+1-14=0,}
x 3 − 3 x 2 + 3 x − 1 + 3 x 2 − 6 x + 3 − 3 x + 1 − 14 = 0 , {\displaystyle x^{3}-3x^{2}+3x-1+3x^{2}-6x+3-3x+1-14=0,}
x 3 − 6 x + 3 − 14 = 0 , {\displaystyle x^{3}-6x+3-14=0,}
x 3 − 6 x − 9 = 0. {\displaystyle x^{3}-6x-9=0.}
Čia p = − 6 {\displaystyle p=-6} , q = − 9 {\displaystyle q=-9} , todėl
q 2 4 + p 3 27 = ( − 9 ) 2 4 + ( − 6 ) 3 27 = 81 4 + − 216 27 = 81 4 − 8 = 81 − 32 4 = 49 4 > 0 , {\displaystyle {\frac {q^{2}}{4}}+{\frac {p^{3}}{27}}={\frac {(-9)^{2}}{4}}+{\frac {(-6)^{3}}{27}}={\frac {81}{4}}+{\frac {-216}{27}}={\frac {81}{4}}-8={\frac {81-32}{4}}={\frac {49}{4}}>0,}
t. y. lygtis x 3 − 6 x − 9 = 0 {\displaystyle x^{3}-6x-9=0} turi vieną tikrąjį ir du kompleksinius sprendinius.
Pagal formulę:
α = − q 2 + q 2 4 + p 3 27 3 = − − 9 2 + ( − 9 ) 2 4 + ( − 6 ) 3 27 3 = 9 2 + 7 2 3 = 16 2 3 = 8 3 = 2 , {\displaystyle \alpha ={\sqrt[{3}]{-{\frac {q}{2}}+{\sqrt {{\frac {q^{2}}{4}}+{\frac {p^{3}}{27}}}}}}={\sqrt[{3}]{-{\frac {-9}{2}}+{\sqrt {{\frac {(-9)^{2}}{4}}+{\frac {(-6)^{3}}{27}}}}}}={\sqrt[{3}]{{\frac {9}{2}}+{\frac {7}{2}}}}={\sqrt[{3}]{\frac {16}{2}}}={\sqrt[{3}]{8}}=2,}
β = − q 2 − q 2 4 + p 3 27 3 = − − 9 2 − ( − 9 ) 2 4 + ( − 6 ) 3 27 3 = 9 2 − 7 2 3 = 2 2 3 = 1 3 = 1. {\displaystyle \beta ={\sqrt[{3}]{-{\frac {q}{2}}-{\sqrt {{\frac {q^{2}}{4}}+{\frac {p^{3}}{27}}}}}}={\sqrt[{3}]{-{\frac {-9}{2}}-{\sqrt {{\frac {(-9)^{2}}{4}}+{\frac {(-6)^{3}}{27}}}}}}={\sqrt[{3}]{{\frac {9}{2}}-{\frac {7}{2}}}}={\sqrt[{3}]{\frac {2}{2}}}={\sqrt[{3}]{1}}=1.}
Todėl α 1 = 2 , {\displaystyle \alpha _{1}=2,} β 1 = 1 , {\displaystyle \beta _{1}=1,} t. y. x 1 = α 1 + β 1 = 2 + 1 = 3 {\displaystyle x_{1}=\alpha _{1}+\beta _{1}=2+1=3} . Du kitus sprendinius rasime pagal formules:
x 2 = − α 1 + β 1 2 + i 3 ⋅ α 1 − β 1 2 = − 2 + 1 2 + i 3 ⋅ 2 − 1 2 = − 3 2 + i 3 2 , {\displaystyle x_{2}=-{\frac {\alpha _{1}+\beta _{1}}{2}}+i{\sqrt {3}}\cdot {\frac {\alpha _{1}-\beta _{1}}{2}}=-{\frac {2+1}{2}}+i{\sqrt {3}}\cdot {\frac {2-1}{2}}=-{\frac {3}{2}}+i{\frac {\sqrt {3}}{2}},}
x 3 = − α 1 + β 1 2 − i 3 ⋅ α 1 − β 1 2 = − 2 + 1 2 − i 3 ⋅ 2 − 1 2 = − 3 2 − i 3 2 . {\displaystyle x_{3}=-{\frac {\alpha _{1}+\beta _{1}}{2}}-i{\sqrt {3}}\cdot {\frac {\alpha _{1}-\beta _{1}}{2}}=-{\frac {2+1}{2}}-i{\sqrt {3}}\cdot {\frac {2-1}{2}}=-{\frac {3}{2}}-i{\frac {\sqrt {3}}{2}}.}
Iš čia gauname, kad sprendiniai užduotos lygties yra skaičiai:
y 1 = x − a 3 = x 0 − 1 = 3 − 1 = 2 , {\displaystyle y_{1}=x-{\frac {a}{3}}=x_{0}-1=3-1=2,}
y 2 = − 5 2 + i 3 2 , {\displaystyle y_{2}=-{\frac {5}{2}}+i{\frac {\sqrt {3}}{2}},}
y 3 = − 5 2 − i 3 2 . {\displaystyle y_{3}=-{\frac {5}{2}}-i{\frac {\sqrt {3}}{2}}.}
Patikriname, kai y 1 = 2 {\displaystyle y_{1}=2} , tai: y 3 + 3 y 2 − 3 y − 14 = 2 3 + 3 ⋅ 2 2 − 3 ⋅ 2 − 14 = 8 + 3 ⋅ 4 − 6 − 14 = 8 + 12 − 6 − 14 = 0. {\displaystyle y^{3}+3y^{2}-3y-14=2^{3}+3\cdot 2^{2}-3\cdot 2-14=8+3\cdot 4-6-14=8+12-6-14=0.}
Patikriname, kai x 0 = α + β = 2 + 1 = 3 {\displaystyle x_{0}=\alpha +\beta =2+1=3} , tai:
x 3 − 6 x − 9 = 3 3 − 6 ⋅ 3 − 9 = 27 − 18 − 9 = 0. {\displaystyle x^{3}-6x-9=3^{3}-6\cdot 3-9=27-18-9=0.}
Pavyzdis . Išspręsti lygtįx 3 − 12 x + 16 = 0. {\displaystyle x^{3}-12x+16=0.}
Čia p = − 12 {\displaystyle p=-12} , q = 16 {\displaystyle q=16} , todėl
q 2 4 + p 3 27 = 16 2 4 + ( − 12 ) 3 27 = 256 4 + − 1728 27 = 64 − 64 = 0. {\displaystyle {\frac {q^{2}}{4}}+{\frac {p^{3}}{27}}={\frac {16^{2}}{4}}+{\frac {(-12)^{3}}{27}}={\frac {256}{4}}+{\frac {-1728}{27}}=64-64=0.}
α = − q 2 + q 2 4 + p 3 27 3 = − 16 2 + 0 3 = − 8 + 0 3 = − 8 3 = − 2 , {\displaystyle \alpha ={\sqrt[{3}]{-{\frac {q}{2}}+{\sqrt {{\frac {q^{2}}{4}}+{\frac {p^{3}}{27}}}}}}={\sqrt[{3}]{-{\frac {16}{2}}+{\sqrt {0}}}}={\sqrt[{3}]{-8+0}}={\sqrt[{3}]{-8}}=-2,}
β = − q 2 − q 2 4 + p 3 27 3 = − 16 2 − 0 3 = − 8 3 = − 2. {\displaystyle \beta ={\sqrt[{3}]{-{\frac {q}{2}}-{\sqrt {{\frac {q^{2}}{4}}+{\frac {p^{3}}{27}}}}}}={\sqrt[{3}]{-{\frac {16}{2}}-{\sqrt {0}}}}={\sqrt[{3}]{-8}}=-2.}
Iš čia seka: α = − 8 3 , {\displaystyle \alpha ={\sqrt[{3}]{-8}},} t. y. α 1 = β 1 = − 2. {\displaystyle \alpha _{1}=\beta _{1}=-2.} Todėl
x 1 = α 1 + β 1 = − 2 − 2 = − 4 , {\displaystyle x_{1}=\alpha _{1}+\beta _{1}=-2-2=-4,}
x 2 = − α 1 + β 1 2 + i 3 ⋅ α 1 − β 1 2 = − − 2 − 2 2 + i 3 ⋅ − 2 − ( − 2 ) 2 = − − 4 2 + i ⋅ 0 ⋅ 3 2 = 2 , {\displaystyle x_{2}=-{\frac {\alpha _{1}+\beta _{1}}{2}}+i{\sqrt {3}}\cdot {\frac {\alpha _{1}-\beta _{1}}{2}}=-{\frac {-2-2}{2}}+i{\sqrt {3}}\cdot {\frac {-2-(-2)}{2}}=-{\frac {-4}{2}}+i\cdot 0\cdot {\frac {\sqrt {3}}{2}}=2,}
x 3 = − α 1 + β 1 2 − i 3 ⋅ α 1 − β 1 2 = − − 2 − 2 2 − i 3 ⋅ 2 − ( − 2 ) 2 = − − 4 2 = 2. {\displaystyle x_{3}=-{\frac {\alpha _{1}+\beta _{1}}{2}}-i{\sqrt {3}}\cdot {\frac {\alpha _{1}-\beta _{1}}{2}}=-{\frac {-2-2}{2}}-i{\sqrt {3}}\cdot {\frac {2-(-2)}{2}}=-{\frac {-4}{2}}=2.}
Patikriname įstatę x 1 = − 4 {\displaystyle x_{1}=-4} ir gauname:
x 3 − 12 x + 16 = ( − 4 ) 3 − 12 ⋅ ( − 4 ) + 16 = − 64 + 48 + 16 = 0. {\displaystyle x^{3}-12x+16=(-4)^{3}-12\cdot (-4)+16=-64+48+16=0.}
Patikriname įstatę x 2 = 2 {\displaystyle x_{2}=2} ir gauname:
x 3 − 12 x + 16 = 2 3 − 12 ⋅ 2 + 16 = 8 − 24 + 16 = 0. {\displaystyle x^{3}-12x+16=2^{3}-12\cdot 2+16=8-24+16=0.} Pasinaudodami šiuo pavyzdžiu patvirtinsime šias formules:
x 1 2 + x 2 2 + x 3 2 = − 2 p ; {\displaystyle x_{1}^{2}+x_{2}^{2}+x_{3}^{2}=-2p;}
x 1 3 + x 2 3 + x 3 3 = − 3 q ; {\displaystyle x_{1}^{3}+x_{2}^{3}+x_{3}^{3}=-3q;}
x 1 4 + x 2 4 + x 3 4 = 2 p 2 ; {\displaystyle x_{1}^{4}+x_{2}^{4}+x_{3}^{4}=2p^{2};}
x 1 5 + x 2 5 + x 3 5 = 5 p q ; {\displaystyle x_{1}^{5}+x_{2}^{5}+x_{3}^{5}=5pq;}
čia p = − 12 {\displaystyle p=-12} , q = 16 {\displaystyle q=16} , x 1 = − 4 {\displaystyle x_{1}=-4} , x 2 = 2 {\displaystyle x_{2}=2} , x 3 = 2 {\displaystyle x_{3}=2} . Atitinkamai turime:
( − 4 ) 2 + 2 2 + 2 2 = 16 + 4 + 4 = 24 = − 2 ⋅ 12 ; {\displaystyle (-4)^{2}+2^{2}+2^{2}=16+4+4=24=-2\cdot 12;}
( − 4 ) 3 + 2 3 + 2 3 = − 64 + 8 + 8 = − 48 = − 3 ⋅ 16 ; {\displaystyle (-4)^{3}+2^{3}+2^{3}=-64+8+8=-48=-3\cdot 16;}
( − 4 ) 4 + 2 4 + 2 4 = 256 + 16 + 16 = 288 = 2 ⋅ ( − 12 ) 2 = 2 ⋅ 144 ; {\displaystyle (-4)^{4}+2^{4}+2^{4}=256+16+16=288=2\cdot (-12)^{2}=2\cdot 144;}
( − 4 ) 5 + 2 5 + 2 5 = − 1024 + 32 + 32 = − 960 = 5 ⋅ ( − 12 ) ⋅ 16. {\displaystyle (-4)^{5}+2^{5}+2^{5}=-1024+32+32=-960=5\cdot (-12)\cdot 16.}
Kai x 2 = x 3 = − x 1 2 , {\displaystyle x_{2}=x_{3}=-{\frac {x_{1}}{2}},} tai
x 1 2 + x 2 2 + x 3 2 = x 1 2 + ( − x 1 2 ) 2 + ( − x 1 2 ) 2 = x 1 2 + x 1 2 2 = − 2 p ; {\displaystyle x_{1}^{2}+x_{2}^{2}+x_{3}^{2}=x_{1}^{2}+\left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)^{2}+\left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)^{2}=x_{1}^{2}+{\frac {x_{1}^{2}}{2}}=-2p;}
x 1 x 2 + x 1 x 3 + x 2 x 3 = x 1 ⋅ ( − x 1 2 ) + x 1 ⋅ ( − x 1 2 ) + ( − x 1 2 ) ⋅ ( − x 1 2 ) = − x 1 2 + x 1 2 4 = p , {\displaystyle x_{1}x_{2}+x_{1}x_{3}+x_{2}x_{3}=x_{1}\cdot \left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)+x_{1}\cdot \left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)+\left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)\cdot \left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)=-x_{1}^{2}+{\frac {x_{1}^{2}}{4}}=p,}
− 2 ( − x 1 2 + x 1 2 4 ) = 2 x 1 2 − x 1 2 2 = − 2 p . {\displaystyle -2(-x_{1}^{2}+{\frac {x_{1}^{2}}{4}})=2x_{1}^{2}-{\frac {x_{1}^{2}}{2}}=-2p.}
Taip pat ir su q , kai x 2 = x 3 = − x 1 2 , {\displaystyle x_{2}=x_{3}=-{\frac {x_{1}}{2}},} tai
x 1 3 + x 2 3 + x 3 3 = x 1 3 + ( − x 1 2 ) 3 + ( − x 1 2 ) 3 = x 1 3 − 2 ⋅ x 1 3 8 = x 1 3 − x 1 3 4 = 4 x 1 3 − x 1 3 4 = 3 x 1 3 4 = − 3 q ; {\displaystyle x_{1}^{3}+x_{2}^{3}+x_{3}^{3}=x_{1}^{3}+\left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)^{3}+\left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)^{3}=x_{1}^{3}-2\cdot {\frac {x_{1}^{3}}{8}}=x_{1}^{3}-{\frac {x_{1}^{3}}{4}}={\frac {4x_{1}^{3}-x_{1}^{3}}{4}}={\frac {3x_{1}^{3}}{4}}=-3q;}
x 1 x 2 x 3 = x 1 ⋅ ( − x 1 2 ) ⋅ ( − x 1 2 ) = x 1 3 4 = − q , {\displaystyle x_{1}x_{2}x_{3}=x_{1}\cdot \left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)\cdot \left(-{\frac {x_{1}}{2}}\right)={\frac {x_{1}^{3}}{4}}=-q,}
3 ⋅ x 1 3 4 = 3 ⋅ ( − q ) . {\displaystyle 3\cdot {\frac {x_{1}^{3}}{4}}=3\cdot (-q).}
Pavyzdis . Išspręsti lygtįx 3 − 19 x + 30 = 0. {\displaystyle x^{3}-19x+30=0.}
Čia p = − 19 {\displaystyle p=-19} , q = 30 {\displaystyle q=30} , todėl
q 2 4 + p 3 27 = 30 2 4 + ( − 19 ) 3 27 = 900 4 + − 6859 27 = 225 − 254.037037 = − 29.037037037 < 0. {\displaystyle {\frac {q^{2}}{4}}+{\frac {p^{3}}{27}}={\frac {30^{2}}{4}}+{\frac {(-19)^{3}}{27}}={\frac {900}{4}}+{\frac {-6859}{27}}=225-254.037037=-29.037037037<0.}
Tokiu atveju, jeigu pasilikti srityje realiųjų skaičių, Kardano formulė šiai lygybei netinka, nors šios lygties sprendiniai ir yra 2, 3 ir − 5 {\displaystyle -5} .
Kaip galima išspręsti šitą lygtį žiūrėti čia https://lt.wikibooks.org/wiki/Kompleksiniai_skaičiai#Šaknies_traukimo_operacijos_trigonometrinėje_formoje Kubinė lygtis
keisti
Kanoninė forma:
a x 3 + b x 2 + c x + d = 0. {\displaystyle ax^{3}+bx^{2}+cx+d=0.}
Padaliname iš a ir įvedame vietoje x naują kintamjį y 3 + 3 p y + 2 q = 0 , {\displaystyle y^{3}+3py+2q=0,}
kur 2 q = 2 b 3 27 a 3 − b c 3 a 2 + d a {\displaystyle 2q={\frac {2b^{3}}{27a^{3}}}-{\frac {bc}{3a^{2}}}+{\frac {d}{a}}} ir 3 p = 3 a c − b 2 3 a 2 . {\displaystyle 3p={\frac {3ac-b^{2}}{3a^{2}}}.}
Kardano sprendiniai y 1 = u + v , y 2 = ϵ 1 u + ϵ 2 v , y 3 = ϵ 2 u + ϵ 1 v , {\displaystyle y_{1}=u+v,\quad y_{2}=\epsilon _{1}u+\epsilon _{2}v,\quad y_{3}=\epsilon _{2}u+\epsilon _{1}v,} kur u = − q + q 2 + p 3 3 , v = − q − q 2 + p 3 3 , {\displaystyle u={\sqrt[{3}]{-q+{\sqrt {q^{2}+p^{3}}}}},\quad v={\sqrt[{3}]{-q-{\sqrt {q^{2}+p^{3}}}}},}
o ϵ 1 {\displaystyle \epsilon _{1}} ir ϵ 2 {\displaystyle \epsilon _{2}} yra sprendiniai lygties x 2 + x + 1 = 0 , {\displaystyle x^{2}+x+1=0,} t. y. ϵ 1 , ϵ 2 = − 1 2 ± i 3 2 . {\displaystyle \epsilon _{1},\epsilon _{2}=-{\frac {1}{2}}\pm i{\frac {\sqrt {3}}{2}}.}
Tuo atveju, kai D = q 2 + p 3 < 0 {\displaystyle D=q^{2}+p^{3}<0} tris tikrieji sprendiniai išreiškiami kompleksiniais dydžiais, ir protinga naudotis lentelės skaičiavimo budu. Pavyzdis . y 3 + 6 y + 2 = 0. {\displaystyle y^{3}+6y+2=0.} Čia p=2, q=1; q 2 + p 3 = 1 2 + 2 3 = 1 + 8 = 9 ; {\displaystyle q^{2}+p^{3}=1^{2}+2^{3}=1+8=9;} u = − q + q 2 + p 3 3 = − 1 + 9 3 = − 1 + 3 3 = 2 3 = 1.25992105 , {\displaystyle u={\sqrt[{3}]{-q+{\sqrt {q^{2}+p^{3}}}}}={\sqrt[{3}]{-1+{\sqrt {9}}}}={\sqrt[{3}]{-1+3}}={\sqrt[{3}]{2}}=1.25992105,}
v = − q − q 2 + p 3 3 = − 1 − 9 3 = − 1 − 3 3 = − 4 3 = − 1.587401052 , {\displaystyle v={\sqrt[{3}]{-q-{\sqrt {q^{2}+p^{3}}}}}={\sqrt[{3}]{-1-{\sqrt {9}}}}={\sqrt[{3}]{-1-3}}={\sqrt[{3}]{-4}}=-1.587401052,}
Tikrasis sprendinis yra y 1 = u + v = 2 3 + − 4 3 = 1.25992105 − 1.587401052 = − 0.327480002 ; {\displaystyle y_{1}=u+v={\sqrt[{3}]{2}}+{\sqrt[{3}]{-4}}=1.25992105-1.587401052=-0.327480002;}
Kompleksiniai sprendiniai: y 2 , 3 = − 1 2 ( u + v ) ± i ⋅ 3 2 ⋅ ( u − v ) = 0.163740001 ± i ⋅ 3 2 ⋅ 2.847322102 = 0.163740001 ± i ⋅ 2.465853273. {\displaystyle y_{2,3}=-{\frac {1}{2}}(u+v)\pm i\cdot {\frac {\sqrt {3}}{2}}\cdot (u-v)=0.163740001\pm i\cdot {\frac {\sqrt {3}}{2}}\cdot 2.847322102=0.163740001\pm i\cdot 2.465853273.}
Patikriname: y 3 + 6 y + 2 = ( − 0.327480002 ) 3 + 6 ( − 0.327480002 ) + 2 = − 0.035119987 − 1.964880012 + 2 = − 2 + 2 = 0. {\displaystyle y^{3}+6y+2=(-0.327480002)^{3}+6(-0.327480002)+2=-0.035119987-1.964880012+2=-2+2=0.}
Pavyzdis . y 3 + y + 1 = 0. {\displaystyle y^{3}+y+1=0.} Čia p=1/3, q=1/2; q 2 + p 3 = ( 1 2 ) 2 + ( 1 3 ) 3 = 1 4 + 1 27 = 0.287037037 ; {\displaystyle q^{2}+p^{3}=({\frac {1}{2}})^{2}+({\frac {1}{3}})^{3}={\frac {1}{4}}+{\frac {1}{27}}=0.287037037;} u = − q + q 2 + p 3 3 = − 1 2 + 0.287037037 3 = − 1 2 + 0.535758375 3 = 0.035758375 3 = 0.329452338 , {\displaystyle u={\sqrt[{3}]{-q+{\sqrt {q^{2}+p^{3}}}}}={\sqrt[{3}]{-{\frac {1}{2}}+{\sqrt {0.287037037}}}}={\sqrt[{3}]{-{\frac {1}{2}}+0.535758375}}={\sqrt[{3}]{0.035758375}}=0.329452338,}
v = − q − q 2 + p 3 3 = − 1 2 − 0.287037037 3 = − 1 2 − 0.535758375 3 = − 1.035758375 3 = − 1.011780142 , {\displaystyle v={\sqrt[{3}]{-q-{\sqrt {q^{2}+p^{3}}}}}={\sqrt[{3}]{-{\frac {1}{2}}-{\sqrt {0.287037037}}}}={\sqrt[{3}]{-{\frac {1}{2}}-0.535758375}}={\sqrt[{3}]{-1.035758375}}=-1.011780142,}
Tikrasis sprendinis yra y 1 = u + v = 0.329452338 − 1.011780142 = − 0.682327803 ; {\displaystyle y_{1}=u+v=0.329452338-1.011780142=-0.682327803;}
Patikriname:
y 3 + y + 1 = ( − 0.682327803 ) 3 − 0.682327803 + 1 = 0.317672196 − 0.682327803 + 1 = − 0.999999999 + 1 = 0. {\displaystyle y^{3}+y+1=(-0.682327803)^{3}-0.682327803+1=0.317672196-0.682327803+1=-0.999999999+1=0.}
Pavyzdis . y 3 + 7 y + 18 = 0. {\displaystyle y^{3}+7y+18=0.} Čia p=7/3=2.3(3), q=18/2=9; q 2 + p 3 = 9 2 + ( 2.333333333 ) 3 = 81 + 12.7037037 = 93.7037037 ; {\displaystyle q^{2}+p^{3}=9^{2}+(2.333333333)^{3}=81+12.7037037=93.7037037;} u = − q + q 2 + p 3 3 = − 9 + 93.7037037 3 = − 9 + 9.68006734 3 = 0.680067339 3 = 0.879394961 , {\displaystyle u={\sqrt[{3}]{-q+{\sqrt {q^{2}+p^{3}}}}}={\sqrt[{3}]{-9+{\sqrt {93.7037037}}}}={\sqrt[{3}]{-9+9.68006734}}={\sqrt[{3}]{0.680067339}}=0.879394961,}
v = − q − q 2 + p 3 3 = − 9 − 93.7037037 3 = − 9 − 9.68006734 3 = − 18.68006734 3 = − 2.65333944 , {\displaystyle v={\sqrt[{3}]{-q-{\sqrt {q^{2}+p^{3}}}}}={\sqrt[{3}]{-9-{\sqrt {93.7037037}}}}={\sqrt[{3}]{-9-9.68006734}}={\sqrt[{3}]{-18.68006734}}=-2.65333944,}
Tikrasis sprendinis yra y 1 = u + v = 0.879394961 − 2.65333944 = − 1.773944479 ; {\displaystyle y_{1}=u+v=0.879394961-2.65333944=-1.773944479;}
Patikriname:
y 3 + 7 y + 18 = ( − 1.773944479 ) 3 + 7 ( − 1.773944479 ) + 18 = − 5.582388651 − 12.41761135 + 18 = − 18 + 18 = 0. {\displaystyle y^{3}+7y+18=(-1.773944479)^{3}+7(-1.773944479)+18=-5.582388651-12.41761135+18=-18+18=0.} Kūbinės lygties sprendiniai
keisti